อเสสวตฺถุวิสยมิสฺสก

[216]

จนฺทิกา มนฺทหาสา เต, มุนินฺท วทนินฺทุโน;

ปโพธยตฺย’ยํ สาธุ-มโนกุมุทกานนํฯ

[216] ‘‘จนฺทิกา’’อิจฺจาทิฯ ‘‘มุนินฺท’’อิจฺจามนฺตนํ, เต วทนเมว อินฺทุ วทนินฺทุโน อิติ สมาสรูปกํ, อยํ มนฺทหาสา จนฺทิกา จนฺทกนฺติโย, อสมาสรูปกํฯ สาธูนํ มนานิเยว กุมุทานิ เกรวานิ, สมาสรูปกํฯ เตสํ กานนํ วนํ, ปโพธยติ วิกาสยตีติ อิทํ สมาสาสมาสรูปกํฯ

[216] ‘‘จนฺทิ’’จฺจาทิฯ เห มุนินฺทเต ตุยฺหํ วทนินฺทุโน มุขจนฺทสฺส มนฺทหาสา มนฺทมิหิตภูตา จนฺทิกา จนฺทกนฺติโย, ‘‘อย’’นฺติ ชาตฺเยกวจเนน มนฺทหาสจนฺทิกา นิทฺทิฏฺฐาฯ อถ วา อยํ วทนินฺทุฯ สาธุมโนกุมุทกานนํ สปฺปุริสานํ จิตฺตสงฺขาตเกรวกานนํ ปโพธยติ วิกาสยติฯ ‘‘จนฺทิกา มนฺทหาสา’’ติ อสมาสรูปกํฯ ‘‘วทนินฺทุโน’’ติ จ ‘‘มโนกุมุทกานน’’นฺติ จ สมาสรูปกํฯ ตสฺมา อิทํ อเสสวตฺถุวิสยสมาสาสมาสรูปกํฯ มนฺทา จ เต หาสา จาติ จ, วทนเมว อินฺทูติ จ, สาธูนํ มนานีติ จ, ตานิเยว กุมุทานีติ จ, เตสํ กานนมิติ จ วิคฺคโหฯ

[217]

อเสสวตฺถุวิสเย, ปเภโท รูปเก อยํ;

เอกเทสวิวตฺติมฺหิ, เภโท ทานิ ปวุจฺจติฯ

[217] นิคมยติ ‘‘อเสสิ’’จฺจาทินาฯ ทุติยสฺส ปเภทํ วตฺตุํ ปฏิชานาติ ‘‘เอกิ’’จฺจาทินาฯ

[217] ‘‘อเสเส’’จฺจาทิฯ อเสสวตฺถุวิสเย รูปเก อยํ ‘‘องฺคุลีทลสํโสภิํ’’อิจฺจาทิกํ อุทาหรณตฺตยํ ปเภโท โหติฯ อิทานิ เอกเทสวิวตฺติมฺหิ รูปเก เภโท วิเสโส ปวุจฺจติฯ

เอกเทสวิวตฺติสมาส

[218]

วิลาสหาสกุสุมํ, รุจิราธรปลฺลวํ;

สุขํ เก วา น วินฺทนฺติ, ปสฺสนฺตา มุนิโน มุขํฯ

[218] ‘‘วิลาส’’อิจฺจาทิฯ วิลาเสน ยุตฺโต หาโสเยว กุสุมํ ยสฺสฯ รุจิโร มนุญฺโญ อธโรเยว ปลฺลโว ยสฺสฯ ตาทิสํ มุนิโน มุขํ ปสฺสนฺตา เก นาม ชนา สุขํ น วินฺทนฺติ สพฺเพปีติฯ อิทํ องฺคานิ หาสาทีนิ รูปยิตฺวา มุขมงฺคิ น รูปิตนฺติ เอกเทสวิวตฺติสมาสรูปกํฯ เอวํ อุปริปิ ยถาโยคํฯ

[218] ‘‘วิลาสิ’’จฺจาทิฯ วิลาสหาสกุสุมํ ลีลายุตฺตหาสสงฺขตปุปฺผํ รุจิราธรปลฺลวํ มนุญฺญอธรสงฺขาตกิสลยํ มุนิโน มุขํ ปสฺสนฺตา เก วา เก นาม ชนา สุขํ น วินฺทนฺติ ปีติสุขํ นานุโภนฺติ, อนุภวนฺเตวฯ วิเสสนภูตานํ หาสอธรานํ อุปมาภูตกุสุมปลฺลเวหิ อเภทํ ทสฺเสตฺวา วิเสสฺยภูตสฺส มุขสฺส อญฺญตรอุปมาวตฺถุนา อเภเทน อวุตฺตตฺตา อเภทาโรปนํ เอกเทเสเยว วิวตฺตีติ อิทํ เอกเทสวิวตฺติสมาสรูปกํฯ วิลาเสน ยุตฺโต หาโสติ จ, โสเยว กุสุมํ อสฺเสติ จ, รุจิโร จ โส อธโร เจติ จ, โสเยว ปลฺลโว อสฺเสติ จ วากฺยํฯ

เอกเทสวิวตฺติอสมาส

[219]

ปาททฺวนฺทํ มุนินฺทสฺส, ททาตุ วิชยํ ตว;

นขรํสี ปรํ กนฺตา, ยสฺส ปาปชยทฺธชาฯ

[219] ‘‘ปาท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺทสฺส วิชยิโน ปาททฺวนฺทํ ตว วิชยํ ปฏิปกฺขปราภวํ ททาตุฯ กีทิสํ? ยสฺส ปรมจฺจนฺตํ กนฺตา มนุญฺญา นขรํสี ปาปานํ โลภาทีนํ ชเย อุสฺสิตา ธชา เกตโวติฯ อิทเมกเทสวิวตฺติอสมาสรูปกํฯ